Suzanna Jansen: Ondanks de zwaartekracht

Uitgeverij Balans                                       2017
254 blz.

Drie mensen volgen hun hart, hun droom om kunstenaar te worden, tegen de klippen op. Cor van Eesteren, een aannemerszoon, wordt tegen de wil van zijn ouders stedenbouwkundig architect. Hij komt in contact met de pioniers van het Nieuwe bouwen en De Stijl, zoals Walter Gropius, Le Corbusier, Nelly en Theo van Doesburg, Piet Mondriaan. Van Eesteren drukt zijn stempel op het AUP, het Amsterdams Uitbreidingsplan en ontwerpt onder andere tuindorp Slotermeer. Daar groeide Suzanna Jansen op. Het is een stadsdeel vol flatblokken en rechte lijnen. In haar jeugd is er nauwelijks iets cultureels te bekennen, behalve dan de balletschool van de flamboyante Steffa Wine. Wat graag zou Suzanna daar op les gaan, mar ze moet genoegen nemen met een tweederangs, maar betaalbaarder balletschooltje. Dankzij haar tomeloze ambitie en doorzettingsvermogen belandt ze op de docentenopleiding van de Rotterdamse balletacademie. Helaas niet voor lang.
Jansen vervlecht het verslag van haar historisch onderzoek naar de levens van Cor van Eesteren en Steffa Wine op geraffineerde wijze met haar eigen passie om balletdanseres te worden. Ze neemt ons mee op haar zoektocht naar de avantgardistische tijd van de eerste helft van de vorige eeuw in Berlijn, Dresden, Weimar, Parijs en St. Petersburg. Het is een fascinerende reis. "Met dit boek wil ik een diepe buiging maken voor alle kunstenaars die met hun talent zichzelf binnenstebuiten keren om voor ons, voor mij, nieuwe werelden te openen", zo eindigt haar dankwoord aan het eind van het boek.    

Juli Zeh: Ons soort mensen

AmbolAnthos     Amsterdam       2016               669 blz.
Vertaald uit het Duits door Annemarie  Vlaming. Oorspronkelijk titel: Unterleuten

Een investeringsmaatschappij wil een windmolenpark aanleggen aan de rand van Unterleuten, een dorp in Brandenburg in Duitsland. Verschillende mensen hopen daardoor rijk te worden, maar de meeste dorpsbewoners zijn er niet zo blij mee of zelfs faliekant tegen. De gemoederen lopen hoog op, waarbij ook oude vetes uit de DDR-tijd, die nog niet zijn beslecht, een rol spelen. We vernemen dit verhaal, dat een episch bereik heeft, vanuit veel verschillende personages met allemaal hun eigen achtergronden. Daardoor ontstaat een objectieve kijk op de gebeurtenissen en is het mogelijk voor vrijwel alle personages sympathie te voelen. Er komen enkele echtparen in voor, een stuk of wat gescheiden mannen, drie dochters en één zoon. Het zijn mensen met ieder hun eigen drijfveren, die elkaar dwarsbomen of (vaak ten onrechte) van slechte bedoelingen verdenken, Aan het slot van deze roman, die zeer onderhoudend is maar waaraan geen einde lijkt te komen, worden toch nog een paar noten gekraakt. In het laatste hoofdstuk neemt de (fictieve) schrijfster zelf het woord.

Ons soort mensen is een goed leesbaar boek en zeer de moeite waard voor wie in het huidige Duitsland is geïnteresseerd. 

Arthur Japin: Kolja

Uitgeverij De Arbeiderspers  Amsterdam Antwerpen 2017         342 blz.

De gebroeders Tsjaikovski, Modest en de beroemde componist Pjotr Iljitsj, ontfermen zich over de achtjarige Kolja. Deze is van rijke komaf, maar zeer tot verdriet van zijn ouders is hij doof. Dankzij de inspanningen van Modest leert Kolja toch om te spreken. Kolja is inmiddels jong volwassen en woont op zichzelf, als Pjotr plotseling overlijdt. Hij zou cholera hebben opgelopen na het drinken van kraanwater. Kolja komt over voor de begrafenis en krijgt steeds meer twijfels over de ware doodsoorzaak. De roman speelt zich af eind negentiende eeuw, toen homoseksualiteit nog een schandaal kon veroorzaken. Zoals bekend was Pjotr IljitsjTsjaikovski een aanhanger van de herenliefde.
We vernemen de gebeurtenissen via een wisselend perspectief, namelijk van de ik-persoon Kolja en via de dagboekaantekeningen van Modest. Al ziet de lezer al vrij snel in hoe Pjotr Iljitsj aan zijn eind is gekomen, Japin wist mijn aandacht vast te houden tot het eind van het verhaal waarin duidelijk wordt hoe de vork precies in de steel zit. Best knap gedaan dus.

Guzel Jachina: Zulaika opent haar ogen

Russische titel: Zuleicha otkryvajet glaza (2015)

Nederlandse uitgave: Uitgeverij Querido in 2017

Nederlandse vertaling Arthur Langveld

Bladzijdes: 478

Het boek speelt zich af in Rusland tijdens het regime van Stalin in de eerste helft van de vorige eeuw. Een jonge Tartaarse vrouw, Zulaika, is getrouwd met een dertig jaar oudere man, die haar onderdrukt. Ze heeft een bazige, afschuwelijke schoonmoeder. Dan wordt haar man ervan beschuldigd een koelak te zijn, een rijke burger. Hij wordt neergeschoten en zij wordt gedeporteerd naar Siberië. Tijdens de treinreis daarheen blijkt ze zwanger. Heel veel mensen komen onderweg om. Een kleine groep wordt afgezet op een eiland en valt onder het commando van de hardvochtige Ivan Ignatov, die er soms ook blijk van geeft dat hij hart heeft voor zijn mensen. Zulaika bevalt met hulp van een gewezen arts van een zoon, Joessuf. Ivan en Zulaika voelen zich tot elkaar aangetrokken, maar zij wil niets beginnen met de moordenaar van haar echtgenoot. Toch krijgen ze een geheime relatie. Als Joessuf bijna doodgaat, nadat hij is verdwaald in de sneeuw, ziet Zulaika dit als een straf van God en breekt ze met Ivan. Op zestienjarige leeftijd verlaat Joessuf het kamp om naar de kunstacademie te gaan. Ivan zorgt voor het paspoort. Zulaika en Ivan blijven in het kamp, al moet Ivan ook weg. Een open, maar toch hoopvol einde.

Het is een meeslepend verhaal over een bij ons wat minder bekende geschiedenis. Andere romans hierover zijn De Goelag Archipel van Solzjenitsyn en Kamp van Angela Rohr. Het is mooi om te lezen hoe Zulaika zich ontwikkelt van een onderdrukte tot een zelfbewuste vrouw. De schrijfster baseerde volgens de flaptekst dit verhaal op het leven van haar eigen grootmoeder. De liefdesgeschiedenis met Ivan vind ik soms wat te romantisch. De roman heeft in Rusland veel succes en is in twintig talen vertaald.

Maria Stahlie: De middelste dag van het jaar

Querido, Amsterdam  2017                                 271 blz.

Het is een snikhete 2 juli, de middelste dag van het jaar. We maken 24 uur mee van het leven van Sylvia, een zestigjarige vertaalster Pools, en ook het een en ander uit haar verleden. Haar ex Tommy, een Amerikaanse jazzdrummer, de vader van haar twee volwassen dochters, is op bezoek vanwege een concert. Omdat zijn huidige vriendin het uitgemaakt heeft, stelt hij aan Sylvia voor om bij hem in Amerika te komen wonen. Precies vijf jaar geleden stierf haar tweede ex, Andrei. Hij werd door rebellen vermoord in de Soedan, waar hij werkte voor Artsen zonder grenzen. Als Sylvia zijn graf bezoekt, treft ze daar de verlopen Lucien aan. Hij was ooit goed bevriend met Sylvia’s dochter Mirjam, toen die met haar moeder en stiefvader op een Grieks eiland woonde. Hij biecht aan Sylvia iets op wat hem al twintig jaar dwarszit, en ook zij vertelt aan hem een confidentie. Het lucht Lucien op, maar het geeft Sylvia een weinig rooskleurig inzicht in hoe zij tot nu toe in het leven stond.

Aan het eind heeft Stahlie de vele draden vaardig aan elkaar geknoopt. Daardoor doet deze roman me aan de boeken van Tim Krabbé denken en het gedetailleerd beschrijven van de gebeurtenissen op één dag aan Mrs. Dalloway van Virginia Woolf. Het is een knap geschreven boek, maar er is ook wel wat op aan te merken: er staan veel overbodige herhalingen en uitweidingen in.  

Murat Isik: Wees onzichtbaar

AmboAnthos Amsterdam  2017
597 blz.

'Een epische roman over de wanhopige strijd van een gezin tegen een tirannieke vader, met de Bijlmer als decor' staat er op de achterflap. Isik had veel succes met zijn debuut in 2012 Verloren grond, dat zich afspeelt in Turkije in de jaren zestig van de vorige eeuw. Deze autobiografisch getinte roman speelt zich af in de Bijlmer in Amsterdam van 1980 tot kort voor het heden. Isik is een echte verhalenverteller. We beleven de geschiedenis mee vanuit de Turkse jongen Metin, die als kleuter met zijn ouders en zijn iets oudere zus via Duitsland in Nederland terechtkomt. Zijn vader, een belezen, atheïstische communist, leeft van een uitkering. Hij staat zijn vrouw en kinderen weinig bewegingsruimte toe. De timide Metin krijgt het moeilijk als hij zich een plek heeft weten te veroveren op het vwo van scholengemeenschap Reigersbos. Hij wordt enorm gepest, hoort er niet bij en is jarenlang het mikpunt van rouwdouwer Dino. Tót de zelfverzekerde Kaja in de klas komt, ook een Turk, die zijn beste vriend wordt. Langzaam maar zeker leren Metin en zijn moeder en zus onder het juk van hun heerszuchtige vader en echtgenoot uit te kruipen. Het gezin is dan al verhuisd uit de Bijlmer, waarvan we de ontwikkeling van groene wijk, via achterstandsbuurt vol drugsproblematiek en criminaliteit naar leefbaar stadsdeel vanuit Metins perspectief meemaken.
Dit behoorlijk dikke boek leest heel gemakkelijk. Het heeft geen originele vorm of stijl, maar alles wordt heel rustig beschreven, vol tot de verbeelding sprekende details. Het is een coming-of-ageroman in een bijzondere setting.

Jeroen Olyslaegers: Wil

De Bezige Bij Amsterdam  2016
333 blz.

Wilfried Wils is twintig als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en Antwerpen wordt bezet door de Duitsers. Om te ontkomen aan de Arbeitseinsatz gaat hij werken bij de politie. Als hulpagent is hij betrokken bij het oppakken van joden. Via zijn collega Lode komt hij in aanraking met de hulp aan onderduikers. Hij krijgt een relatie met diens zuster Yvette. Zij neemt de zorg op zich van de demente moeder van zijn vroegere bijlesleraar Frans. Deze man met de bijnaam Nijdig Baardje heeft eerder veel voor Wilfried en zijn ontluikend dichterschap betekend, maar is een collaborateur. Zo laat deze roman zien hoe in oorlogstijd goed en fout, heldendom en verraad, deugen en niet deugen door elkaar liepen. Aan het eind van zijn leven vertelt Wilfried zijn belevenissen aan zijn gefingeerde achterkleinzoon. Wilfrieds huwelijk bleek geen succes, zijn vriendschap met Lode verwaterde, zijn kleindochter pleegde zelfmoord. Hij was een overlever, zoals zovelen.
Wil is een boek met een thema dat nog steeds actueel en eigenlijk van alle tijden is. Het laat de bekende gebeurtenissen van de tweede Wereldoorlog toch weer vanuit een nieuw perspectief begrijpen. Het is geschreven in prachtig Vlaams, waardoor het voor Nederlanders misschien niet altijd even makkelijk te lezen is.  

Alfred Birney: De tolk van Java

Uitgeverij De Geus  Amsterdam  2016
532 blz.

"Lang heb ik als een gek zijn waanzin bevochten. Nu ben ik een vermoeide brug die zich over een verleden buigt zonder zijn eigen spiegelbeeld in het water te zien. Ik vecht niet langer, ik hou ermee op." Dit zijn de laatste zinnen uit deze autobiografische roman waarmee Alfred Birney de Libris Literatuur Prijs 2017 won. Er zijn vijf hoofdstukken. In het tweede en het vierde hoofdstuk lezen we de memoires van de Indo Arto Nolan ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en vooral de politionele acties. Het aantal moorden dat deze wrede man op zijn kerfstok heeft, in naam van oranje, gaat de honderd ver te boven. In de oneven hoofdstukken is vooral zijn zoon Alan aan het woord. Arto kreeg in Nederland samen met zijn Nederlandse vrouw vijf kinderen, van wie Alan de oudste is. Arto kon zijn handen niet thuis houden en zijn vrouw kon geen liefde opbrengen voor haar gekleurde kinderen. Zo belandden Alan en zijn broertjes en zusjes in een internaat in Voorschoten. Alan kijkt met wrok terug op zijn getroebleerde jeugd. Hij wordt later gitaarleraar. Door zijn vaders memoires te lezen probeert hij zich een juist beeld van diens belevenissen in Indonesië en van de man zelf te krijgen, maar hij vraagt zich af in hoeverre deze de waarheid vertellen.
De hoofdstukken die zich in Indië afspelen, vond ik wreed en gewelddadig; een en al moord en doodslag. De Haagse hoofdstukken las ik met veel plezier. Dat komt vast ook doordat ik daar zelf in die tijd ben opgegroeid, wat veel herkenning opriep en dat is altijd leuk. Het boek is zeer origineel en fris qua opbouw en stijl    

Jane Gardam: Een onberispelijke man

Oorspronkelijke titel: Old Filth

Chaddo & Windus, Londen 2004

Vertaald uit het Engels door Joost Poort

Cossee, Amsterdam  2017

320 blz.

Edward Feathers, een man van ver in de tachtig, heeft kort geleden zijn vrouw Betty begraven. In zijn werkzame leven was hij een zeer succesvolle advocaat in Honk Kong en Londen. Hij ziet er nog steeds heel goed uit, gaat onberispelijk gekleed en gedraagt zich altijd als een gentleman. Edward is een zogenaamde 'Raj-wees'. Nadat zijn moeder in Maleisië tijdens zijn geboorte is gestorven, brengt zijn vader hem onder bij een inheemse zoogster en haar achtjarige dochter Ada, aan wie hij zich gaat hechten. Edwards vader is een Schotse districtofficier die lijdt aan shellshock, overgehouden aan de Eerste Wereldoorlog.  Op zeer jonge leeftijd wordt Edward met de boot naar Wales gestuurd om daar samen met twee nichtjes bij een  nare pleegmoeder te gaan wonen. Op de school van een man die Sir genoemd wil worden, heeft hij een goede tijd en leert veel. Daar heeft hij ook veel minder last van zijn gestotter. Hij sluit vriendschap met Pat Ingoldby en wordt liefdevol opgevangen door diens familie, zodat hij voortaan in de vakanties met Pat mee naar huis gaat. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en Pat als soldaat omkomt, blijkt Edward toch niet echt deel van de familie uit te maken. Edwards vader vindt het veiliger voor hem om in Maleisië te komen wonen. Zeer tegen zijn zin gaat Edward op pad, maar het schip moet terugkeren naar Engeland, doordat de Japanners inmiddels de baas zijn in Oost-Azië. Zijn vader overlijdt. Edward neemt dienst en wordt ingezet voor de bewaking van koningin Mary. Na de oorlog studeert hij in zeer korte tijd cum laude als advocaat af. Wat hem in Londen niet lukt, bereikt hij wel in Hong Kong: succes in de advocatuur. Hij trouw met Betty en keert na enige tijd weer naar Londen terug. Alles lijkt perfect, maar dat is maar schijn. Er worden tiopjes van de sluier opgelicht over zijn jaren als Raj-wees in Wales, over Betty en over zijn gehate collega Veneering. Hoe de vork precies in de steel zit, staat vast in deel twee en drie, want we hebben hier te maken met een trilogie.

Er gebeurt veel in Een onberisspelijke man en sommige dingen zijn beslist om te lachen, als je van Gardams vorm van humor houdt. Enkele personages zijn wat karikaturaal neergezet en het blijft allemaal nogal aan de buitenkant. De schrijfster heeft mij niet helemaal overtuigd, maar ik ben wel benieuwd naar de volgende delen.

Hilary Mantel: Acht maanden in de Gazastraat

Oorspronkelijke titel: Eight months on Ghazzahstreet   1988
Atlas  Contact  Amsterdam   2017     350 blz.

Een jonge, Britse vrouw, Frances, vliegt naar haar man, die sinds kort in Djedda in Saoedi-Arabië woont voor zijn werk als bouwingenieur. Ze hebben een huis van de zaak in de Gazastraat. Frances is cartograaf van beroep en geëmancipeerd, maar in Saoedi-Arabie kan ze niet werken. Er zijn daar allerlei in westerse ogen vergaande beperkingen voor vrouwen, waarmee zij nu zelf ook wordt geconfronteerd. Ze heeft voornamelijk contact met de expats van het bedrijf van haar man en met haar twee islamitische buurvrouwen. Frances bekijkt alles met een kritische blik en is niet geneigd zich al te veel aan te passen. Toch zit er voor haar niet veel anders op dan zich zoveel mogelijk in haar huis terug te trekken. Buiten is het snikheet, zanderig en vrouwonvriendelijk. Er gebeurt weinig in het verhaal, tot er in het laatste deel opeens allerlei spannende dingen plaatsvinden.
Het is interessant om te lezen hoe het destijds in Saoedi-Arabië (en misschien nog wel) toeging. Op het eind krijgt het boek de trekken van een thriller.

Monica Soeting: Cissy van Marxveldt. Een biografie

Atlas Contact  Amsterdam/Antwerpen   2017
380 blz.

Gesmuld heb ik er destijds van: De H.B.S.-tijd van Joop ter Heul, Joop ter Heul's problemen, Joop van Dil- ter Heul, Een Zomerzotheid. Ik was dan ook benieuwd naar de schrijfster van deze meisjesboeken, waar ik zoveel plezier aan beleefde. Na het lezen deze biografie van bijna 400 bladzijden weet ik inderdaad wat meer van haar. Sympathiek is ze mij niet echt geworden en in ben ook niet van haar onder de indruk geraakt. Cissy van Marxveldt vertelt herhaaldelijk in interviews dat er zoveel van haarzelf zit in het personage Joop, een rebelse meid, met een gouden hart. Ze is iemand die met van alles en nog wat de draak steekt, maar veel meer is het niet, al vindt Soeting dat haar romans soms 'tegengelezen' kunnen worden. Daar bedoelt ze mee dat er wel degelijk personages in voor komen die neigen naar emancipatie en autonomie. Het is interessant om te lezen hoe de romans ontvangen werden: dolenthousiast door het grote (jonge dames-)publiek, onopgemerkt of afgewezen door de literaire kritiek. Van Marxveldt leefde van 1889 tot 1948. Dit levensverhaal biedt een boeiende kijk op de eerste helft van de vorige eeuw wat betreft de situatie van vrouwen en meisjes, hun mogelijkheden en beperkingen, en wat betreft de literatuur van en voor vrouwen.   

Benedict Wells: Het einde van de eenzaamheid

Meulenhoff   Amsterdam  2017
Vertaald uit het Duits door Gerda Baardman
Oorsprondelijke titel: Vom Ende der Einsahmkeit
Diogenes Verlag Zürich 2016
300 blz.

Jules verliest op twaalfjarige leeftijd zijn beide ouders bij een verkeersongeluk. Samen met zijn iets oudere broer en zus gaat hij dan naar een internaat. Het overlijden van hun ouders heeft op het leven van deze drie kinderen een enorme impact. Al snel leven ze langs elkaar heen. Ze zijn beslist geen steun voor elkaar. Jules' broer Marty krijgt te kampen met dwangmatige handelingen en zijn zus Liz leidt jarenlang een losbandig leven met veel vluchtige contacten en drugs. Jules voelt zich op het internaat heel eenzaam, maar sluit vriendschap met een bijzonder meisje, Alva. Later blijkt dat ook zij in haar jeugd iets heel ergs heeft meegemaakt. Na de middelbare school verliezen Jules en Alva elkaar uit het oog, maar jaren later komen zij elkaar toch weer tegen. Alva is dan getrouwd met een veel oudere man, de succesvolle Russische schrijver Romanov. Ook Jules heeft aspiraties om schrijver te worden. Na de dood van Romanov, of eigenlijk al kort daarvoor, worden Alva en Jules eindelijk een liefdespaar. Dan slaat het noodlot echter opnieuw toe in Jules' leven. Als hij zelf als vader van twee kinderen een bijna fataal motorongeluk krijgt, lijkt de geschiedenis zich te herhalen.
Het einde van de eenzaamheid was DWDD-boek-van-de-maand en zou je een feelgoodroman kunnen noemen. De schrijfstijl is licht en aangenaam. Het is allemaal wel wat voorspelbaar. Uiteindelijk vinden de personages ondanks veel verdriet en problemen bij elkaar de geborgenheid die zij zo hard nodig hebben. Een mooi einde dus.

Stefan Brijs: Maan en zon

Atlas Contact  Amsterdam * Antwerpen
2015          288 blz.

Deze roman speelt zich af op Curaçao. Het vertellersheden is 2001, maar het gaat over wat er enkele tientallen jaren daarvoor heeft plaatsgevonden. De verteller van de gebeurtenissen is broeder Daniël, een priester-onderwijzer. Via hem maken we kennis met drie generaties Tromp: taxichauffeur Roy, zijn zoon Max, die onderwijzer had willen worden, en diens getalenteerde zoon Sonny. Een belangrijke rol speelt de moeder van Max, de rechtschapen Myrna. De grootvader, de vader en de zoon streven er elk op hun manier naar om hun dromen waar te maken. Al zijn de tijd waarin zij leven en dus ook de omstandigheden verschillend, zij blijven met elkaar verbonden door de ketenen van de familie. Ook zijn ze alle drie speelbal van de cultuur, de tradities, de kansen en onmogelijkheden van het Antilliaanse eiland.
Het boek heeft een mooie verhaallijn en is tot op het laatst spannend en verrassend.

Nelleke Noordervliet: Aan het eind van de dag

 Uitgeverij Augustus  Atlas Contact   Amsterdam * Antwerpen
2016               347 blz.

Katharina Donker, een ex-minister, krijgt het verzoek om medewerking bij het schrijven van haar biografie. Ze voelt er weinig voor. In Het eind van de dag wordt ons evenwel toch in min of meer chronologische volgorde haar levensverhaal verteld. Het boek begint bij haar jeugd in een eenvoudige Amsterdamse volksbuurt in de jaren vijftig en eindigt wanneer ze als vrouw van een jaar of  zeventig haar leven zo goed mogelijk probeert voort te zetten. Daartussenin passeert er veel: het gymnasium, de linkse studentenbeweging, de politiek, het ministerschap, haar huwelijken, haar liefdes en vriendschappen, de relatie met haar kinderen. Keuzes, beslissingen, afkomst, ambitie, de slinger van de tijd bepalen de kronkelingen van dat levenspad.
Het beeld dat we ons van haar kunnen vormen is dat van een rationele, eerzuchtige, doel- en zelfbewuste vrouw. Had de schrijfster hiervoor  Hedy d'Ancona of Cisca Dresselhuys in gedachten? De roman geeft ook een inzichtelijk tijdsbeeld van de jaren vijftig tot nu, dat bij velen misschien ook herkenning zal oproepen. Met name het eerste deel las als een trein. In het tweede gedeelte leek de ik-figuur wat meer op een afstand. Niettemin vind ik het een fijn en belangwekkend boek.