Jane Gardam: Een onberispelijke man

Oorspronkelijke titel: Old Filth

Chaddo & Windus, Londen 2004

Vertaald uit het Engels door Joost Poort

Cossee, Amsterdam  2017

320 blz.

Edward Feathers, een man van ver in de tachtig, heeft kort geleden zijn vrouw Betty begraven. In zijn werkzame leven was hij een zeer succesvolle advocaat in Honk Kong en Londen. Hij ziet er nog steeds heel goed uit, gaat onberispelijk gekleed en gedraagt zich altijd als een gentleman. Edward is een zogenaamde 'Raj-wees'. Nadat zijn moeder in Maleisië tijdens zijn geboorte is gestorven, brengt zijn vader hem onder bij een inheemse zoogster en haar achtjarige dochter Ada, aan wie hij zich gaat hechten. Edwards vader is een Schotse districtofficier die lijdt aan shellshock, overgehouden aan de Eerste Wereldoorlog.  Op zeer jonge leeftijd wordt Edward met de boot naar Wales gestuurd om daar samen met twee nichtjes bij een  nare pleegmoeder te gaan wonen. Op de school van een man die Sir genoemd wil worden, heeft hij een goede tijd en leert veel. Daar heeft hij ook veel minder last van zijn gestotter. Hij sluit vriendschap met Pat Ingoldby en wordt liefdevol opgevangen door diens familie, zodat hij voortaan in de vakanties met Pat mee naar huis gaat. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en Pat als soldaat omkomt, blijkt Edward toch niet echt deel van de familie uit te maken. Edwards vader vindt het veiliger voor hem om in Maleisië te komen wonen. Zeer tegen zijn zin gaat Edward op pad, maar het schip moet terugkeren naar Engeland, doordat de Japanners inmiddels de baas zijn in Oost-Azië. Zijn vader overlijdt. Edward neemt dienst en wordt ingezet voor de bewaking van koningin Mary. Na de oorlog studeert hij in zeer korte tijd cum laude als advocaat af. Wat hem in Londen niet lukt, bereikt hij wel in Hong Kong: succes in de advocatuur. Hij trouw met Betty en keert na enige tijd weer naar Londen terug. Alles lijkt perfect, maar dat is maar schijn. Er worden tiopjes van de sluier opgelicht over zijn jaren als Raj-wees in Wales, over Betty en over zijn gehate collega Veneering. Hoe de vork precies in de steel zit, staat vast in deel twee en drie, want we hebben hier te maken met een trilogie.

Er gebeurt veel in Een onberisspelijke man en sommige dingen zijn beslist om te lachen, als je van Gardams vorm van humor houdt. Enkele personages zijn wat karikaturaal neergezet en het blijft allemaal nogal aan de buitenkant. De schrijfster heeft mij niet helemaal overtuigd, maar ik ben wel benieuwd naar de volgende delen.

Hilary Mantel: Acht maanden in de Gazastraat

Oorspronkelijke titel: Eight months on Ghazzahstreet   1988
Atlas  Contact  Amsterdam   2017     350 blz.

Een jonge, Britse vrouw, Frances, vliegt naar haar man, die sinds kort in Djedda in Saoedi-Arabië woont voor zijn werk als bouwingenieur. Ze hebben een huis van de zaak in de Gazastraat. Frances is cartograaf van beroep en geëmancipeerd, maar in Saoedi-Arabie kan ze niet werken. Er zijn daar allerlei in westerse ogen vergaande beperkingen voor vrouwen, waarmee zij nu zelf ook wordt geconfronteerd. Ze heeft voornamelijk contact met de expats van het bedrijf van haar man en met haar twee islamitische buurvrouwen. Frances bekijkt alles met een kritische blik en is niet geneigd zich al te veel aan te passen. Toch zit er voor haar niet veel anders op dan zich zoveel mogelijk in haar huis terug te trekken. Buiten is het snikheet, zanderig en vrouwonvriendelijk. Er gebeurt weinig in het verhaal, tot er in het laatste deel opeens allerlei spannende dingen plaatsvinden.
Het is interessant om te lezen hoe het destijds in Saoedi-Arabië (en misschien nog wel) toeging. Op het eind krijgt het boek de trekken van een thriller.

Monica Soeting: Cissy van Marxveldt. Een biografie

Atlas Contact  Amsterdam/Antwerpen   2017
380 blz.

Gesmuld heb ik er destijds van: De H.B.S.-tijd van Joop ter Heul, Joop ter Heul's problemen, Joop van Dil- ter Heul, Een Zomerzotheid. Ik was dan ook benieuwd naar de schrijfster van deze meisjesboeken, waar ik zoveel plezier aan beleefde. Na het lezen deze biografie van bijna 400 bladzijden weet ik inderdaad wat meer van haar. Sympathiek is ze mij niet echt geworden en in ben ook niet van haar onder de indruk geraakt. Cissy van Marxveldt vertelt herhaaldelijk in interviews dat er zoveel van haarzelf zit in het personage Joop, een rebelse meid, met een gouden hart. Ze is iemand die met van alles en nog wat de draak steekt, maar veel meer is het niet, al vindt Soeting dat haar romans soms 'tegengelezen' kunnen worden. Daar bedoelt ze mee dat er wel degelijk personages in voor komen die neigen naar emancipatie en autonomie. Het is interessant om te lezen hoe de romans ontvangen werden: dolenthousiast door het grote (jonge dames-)publiek, onopgemerkt of afgewezen door de literaire kritiek. Van Marxveldt leefde van 1889 tot 1948. Dit levensverhaal biedt een boeiende kijk op de eerste helft van de vorige eeuw wat betreft de situatie van vrouwen en meisjes, hun mogelijkheden en beperkingen, en wat betreft de literatuur van en voor vrouwen.   

Benedict Wells: Het einde van de eenzaamheid

Meulenhoff   Amsterdam  2017
Vertaald uit het Duits door Gerda Baardman
Oorsprondelijke titel: Vom Ende der Einsahmkeit
Diogenes Verlag Zürich 2016
300 blz.

Jules verliest op twaalfjarige leeftijd zijn beide ouders bij een verkeersongeluk. Samen met zijn iets oudere broer en zus gaat hij dan naar een internaat. Het overlijden van hun ouders heeft op het leven van deze drie kinderen een enorme impact. Al snel leven ze langs elkaar heen. Ze zijn beslist geen steun voor elkaar. Jules' broer Marty krijgt te kampen met dwangmatige handelingen en zijn zus Liz leidt jarenlang een losbandig leven met veel vluchtige contacten en drugs. Jules voelt zich op het internaat heel eenzaam, maar sluit vriendschap met een bijzonder meisje, Alva. Later blijkt dat ook zij in haar jeugd iets heel ergs heeft meegemaakt. Na de middelbare school verliezen Jules en Alva elkaar uit het oog, maar jaren later komen zij elkaar toch weer tegen. Alva is dan getrouwd met een veel oudere man, de succesvolle Russische schrijver Romanov. Ook Jules heeft aspiraties om schrijver te worden. Na de dood van Romanov, of eigenlijk al kort daarvoor, worden Alva en Jules eindelijk een liefdespaar. Dan slaat het noodlot echter opnieuw toe in Jules' leven. Als hij zelf als vader van twee kinderen een bijna fataal motorongeluk krijgt, lijkt de geschiedenis zich te herhalen.
Het einde van de eenzaamheid was DWDD-boek-van-de-maand en zou je een feelgoodroman kunnen noemen. De schrijfstijl is licht en aangenaam. Het is allemaal wel wat voorspelbaar. Uiteindelijk vinden de personages ondanks veel verdriet en problemen bij elkaar de geborgenheid die zij zo hard nodig hebben. Een mooi einde dus.

Stefan Brijs: Maan en zon

Atlas Contact  Amsterdam * Antwerpen
2015          288 blz.

Deze roman speelt zich af op Curaçao. Het vertellersheden is 2001, maar het gaat over wat er enkele tientallen jaren daarvoor heeft plaatsgevonden. De verteller van de gebeurtenissen is broeder Daniël, een priester-onderwijzer. Via hem maken we kennis met drie generaties Tromp: taxichauffeur Roy, zijn zoon Max, die onderwijzer had willen worden, en diens getalenteerde zoon Sonny. Een belangrijke rol speelt de moeder van Max, de rechtschapen Myrna. De grootvader, de vader en de zoon streven er elk op hun manier naar om hun dromen waar te maken. Al zijn de tijd waarin zij leven en dus ook de omstandigheden verschillend, zij blijven met elkaar verbonden door de ketenen van de familie. Ook zijn ze alle drie speelbal van de cultuur, de tradities, de kansen en onmogelijkheden van het Antilliaanse eiland.
Het boek heeft een mooie verhaallijn en is tot op het laatst spannend en verrassend.

Nelleke Noordervliet: Aan het eind van de dag

 Uitgeverij Augustus  Atlas Contact   Amsterdam * Antwerpen
2016               347 blz.

Katharina Donker, een ex-minister, krijgt het verzoek om medewerking bij het schrijven van haar biografie. Ze voelt er weinig voor. In Het eind van de dag wordt ons evenwel toch in min of meer chronologische volgorde haar levensverhaal verteld. Het boek begint bij haar jeugd in een eenvoudige Amsterdamse volksbuurt in de jaren vijftig en eindigt wanneer ze als vrouw van een jaar of  zeventig haar leven zo goed mogelijk probeert voort te zetten. Daartussenin passeert er veel: het gymnasium, de linkse studentenbeweging, de politiek, het ministerschap, haar huwelijken, haar liefdes en vriendschappen, de relatie met haar kinderen. Keuzes, beslissingen, afkomst, ambitie, de slinger van de tijd bepalen de kronkelingen van dat levenspad.
Het beeld dat we ons van haar kunnen vormen is dat van een rationele, eerzuchtige, doel- en zelfbewuste vrouw. Had de schrijfster hiervoor  Hedy d'Ancona of Cisca Dresselhuys in gedachten? De roman geeft ook een inzichtelijk tijdsbeeld van de jaren vijftig tot nu, dat bij velen misschien ook herkenning zal oproepen. Met name het eerste deel las als een trein. In het tweede gedeelte leek de ik-figuur wat meer op een afstand. Niettemin vind ik het een fijn en belangwekkend boek.

Anton Valens: Het compostcirculatieplan.

Uitgeverij Augustus    Atlas Contact     Amsterdam * Antwerpen

2016                                                               261   blz.

Nooit eerder las ik een boek van Anton Valens. Ik hoorde dat hij zo geestig schrijft, maar het leek me twijfelachtig of zijn stijl ook mijn gevoel voor humor zou aanspreken. Niet behept met groene vingers pak ik niet zo snel een boek over het bestieren van een volkstuin. Toen ik op de achterflap meende te lezen dat het boek behalve over het snoeien van planten ook over het redigeren van teksten gaat, was mijn interesse gewekt.

Peter Vervest, de ik-figuur, is een schrijver van wie de boeken, het karakter en de levensomstandigheden veel lijken op die van Anton Valens. Ook enkele andere personages doen sterk denken aan bepaalde, inmiddels overleden, figuren uit de wereld van het toneel en de literatuur. Vervest erft de volkstuin van zijn redacteur Jens de Jong. Er zijn verschillende terugblikken naar hun gezamenlijk verleden, waardoor we ons een beeld kunnen vormen van hun vriendschap. Andere personages die een rol spelen zijn Jens’ vriend, Peters vriendin en de mensen die Peter ontmoet op volkstuincomplex Werensloot. Het boek geeft veel informatie over het bewerken van tuinen, maar het snoeien van literaire teksten komt vrijwel niet aan de orde. Ik heb wel vaak moeten lachen.